Ως κροταφογναθικό σύνδρομο (ΚΓΣ), χαρακτηρίζεται μια ομάδα προβλημάτων που αποδίδονται στη δυσλειτουργία της κροταφογναθικής διάρθρωσης (ΚΓΔ). Τα κύρια συμπτώματα της πάθησης, είναι η εκδήλωση χρόνιου γναθοπροσωπικού πόνου και προβλημάτων κίνησης της γνάθου.

Παλαιότερα, ήταν γνωστή σαν σύνδρομο Costen, από τον James Costen που ήταν ο πρώτος που κατέγραψε τα χαρακτηριστικά της κροταφογναθικής δυσλειτουργίας και την συνέδεσε με προβλήματα σύγκλεισης των δοντιών. Μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ποιότητα ζωής του ασθενή, διότι δυσχεραίνει καθημερινές λειτουργίες όπως η μάσηση, η κατάποση και η ομιλία.
Η πάθηση επηρεάζει την κάτω γνάθο (σιαγόνα), τις κροταφογναθικές αρθρώσεις και τους μασητικούς μύες και εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες σε αναλογία 2:1.

Τα αίτια της πάθησης μπορεί να σχετίζονται άμεσα με τη φυσιολογία της άρθρωσης,  αλλά, αρκετές φορές, η πρωτογενής αιτιολογία είναι ψυχολογικής φύσεως. Οι δυσλειτουργίες της κροταφογναθικής διάρθρωσης εμφανίζονται συνήθως όταν είτε η ίδια η άρθρωση είτε οι μύες που την ελέγχουν βρίσκονται κάτω από έντονη πίεση ή συνεχή φόρτιση. Τα κύρια αίτια του κροταφογναθικού συνδρόμου (ΚΓΣ) είναι :

• Κακή σύγκλειση δοντιών
• Βρουξισμός (σφίξιμο και τρίξιμο των δοντιών).
• Άγχος και ψυχολογική πίεση.
• Τραυματισμοί της γνάθου, της άρθρωσης ή των μυών μπορεί να εξελιχθούν σε δυσλειτουργία της ΚΓΔ
• Επαγγελματικές συνήθειες όπως πχ. κάποιος που μιλάει πολύ ώρα στο τηλέφωνο στηρίζοντας το ανάμεσα στο κεφάλι και τον ώμο.
• Κακή στάση σώματος και κλίση της κεφαλής προς τα εμπρός κατά τη πολύωρη εργασία σε υπολογιστή.
• Υπερβολικές κινήσεις, όπως το υπερβολικό άνοιγμα του στόματος πέραν του φυσιολογικού ορίου πχ. σε ένα χασμουρητό.
• Κακές συνήθειες, όπως να δαγκώνουμε συνεχώς τα νύχια μας, ένα μολύβι ή άλλα αντικείμενα.
• Το μάσημα τσίχλας για πολλές ώρες την ημέρα καταπονεί την άρθρωση και μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.
• Οστεοαρθρίτιδα ή ρευματοειδής αρθρίτιδα.

Η θεραπεία των δυσλειτουργιών της κροταφογναθικής άρθρωσης, ανάλογα με την εκάστοτε αιτιολογία τους, μπορεί να απαιτεί τη συμβολή διαφορετικών ιατρικών ειδικοτήτων (οδοντιατρική, ψυχολογία, φυσιοθεραπεία) ή και συνδυασμού αυτών.
Η ένταση των συμπτωμάτων, η φύση της αιτιολογίας, και οι τυχόν δομικές βλάβες της άρθρωσης είναι οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν τα βήματα της θεραπείας του κροταφογναθικού συνδρόμου. Η πρόκληση ήχων από την άρθρωση κατά το άνοιγμα του στόματος μπορεί να σημαίνει μια μικρή μετατόπιση του διάρθριου δίσκου, αλλά συνήθως δεν απαιτείται άμεση θεραπεία, αν δεν υπάρχει πόνος ή πρόβλημα στην κίνηση της γνάθου. Η εκτίμηση της ανάγκης ή μή για θεραπεία πρέπει να γίνεται από έναν οδοντίατρο με εμπειρία σε προβλήματα της ΚΓΔ ή από ένα Γναθοπροσωπικό χειρούργο.

Νάρθηκες

Οι νάρθηκες που χρησιμοποιούνται για το ΚΓΣ είναι 2 κατηγοριών:

• Νάρθηκες προστασίας /σταθεροποίησης

Πρόκειται για μασελάκια φτιαγμένα από διαφανές μαλακό ή σκληρό πλαστικό υλικό που προσαρμόζονται στα δόντια της μιας γνάθου και τα καλύπτουν πλήρως. Σκοπό έχουν να προστατεύσουν τα δόντια και να μειώσουν την τάση στην άρθρωση. Μπορεί να ανακουφίσουν τα συμπτώματα του κροταφογναθικού συνδρόμου αλλά δεν έχουν θεραπευτική δράση.

• Νάρθηκες θεραπείας

Πρόκειται για μια κατηγορία συσκευών που προσπαθούν να τροποποιήσουν την σύγκλειση ή/και να μετακινήσουν την γνάθο προς τα εμπρός ρυθμίζοντας τη θέση της άρθρωσης. Πρέπει να χρησιμοποιούνται επί 24ώρου βάσεως για πολλούς μήνες ή και χρόνια, αλλά συχνά τα συμπτώματα επανέρχονται μετά τη διακοπή χρήσης.

Οι θεραπείες που περιγράφηκαν ανωτέρω που αφορούν ανακούφιση του πόνου, χαλάρωση των μυών, και φυσιοθεραπεία είναι συντηρητικές τεχνικές, δηλαδή δεν προκαλούν μόνιμες ή μη αναστρέψιμες αλλαγές στη δομή ή στη θέση των γνάθων ή των δοντιών.
Οι θεραπείες που αναλύονται στη συνέχεια, όπως η ορθοδοντική και η χειρουργική θεραπεία, αποτελούν επεμβατικές και μή αναστρέψιμες τεχνικές που προκαλούν μόνιμες αλλαγές στα δόντια ή την άρθρωση.

Δεδομένου ότι τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα εξασφαλισμένα, είναι καλό να αποφεύγονται οι επεμβατικές θεραπείες, εκτός αν είναι απολύτως απαραίτητες.

Διόρθωση σύγκλεισης δοντιών – Ορθοδοντική θεραπεία

Η προβληματική σύγκλειση των δοντιών ασκεί πίεση στη γνάθο και την άρθρωση προκαλώντας συχνά κροταφογναθικό σύνδρομο. Σε ασθενείς που ταλαιπωρούνται από χρόνια συμπτώματα ΚΓΣ, καθίσταται απαραίτητη για τη θεραπεία η διόρθωση της θέσης των δοντιών, για να αποκατασταθεί η σωστή σύγκλειση. Συχνά λίγο τρόχισμα της μασητικής επιφάνειας ενός η περισσότερων δοντιών και η προσαρμογή της ώστε να εφάπτεται σωστά και ομαλά με τα δόντια της αντίθετης πλευράς μπορεί να είναι αρκετή για να δούμε εντυπωσιακή βελτίωση.
Αρκετές φορές όπου η κακή σύγκλειση οφείλεται σε φθορά των δοντιών (όπως συχνά συμβαίνει σε περιπτώσεις βρουξισμού) απαιτείται η προσθετική αποκατάσταση αυτών των δοντιών, ενώ αν οφείλεται σε προβληματικές ήδη υπάρχουσες αποκαταστάσεις (θήκες ή γέφυρες), αυτές θα πρέπει να διορθωθούν ή αντικατασταθούν. Άν απαιτούνται εκτεταμένες διορθώσεις θέσης και μετακίνηση δοντιών, αυτές μπορεί να γίνουν με ορθοδοντική θεραπεία.

Χειρουργική θεραπεία της κροταφογναθικής άρθρωσης

Η χειρουργική αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών της κροταφογναθικής άρθρωσης χρησιμοποιείται μόνον όταν όλες οι άλλες συντηρητικές θεραπείες έχουν αποτύχει να επιλύσουν το πρόβλημα ή να ανακουφίσουν τα συμπτώματα. Συνήθως χειρουργική επέμβαση απαιτείται σε περιπτώσεις σοβαρής δομικής βλάβης των οστών της άρθρωσης και του διάρθριου δίσκου ή σοβαρών προβλημάτων σύγκλεισης των δοντιών που οφείλονται στη θέση/μέγεθος της γνάθου και μπορούν να διορθωθούν μόνο με χειρουργική προσαρμογή του οστού.
Λόγω της σοβαρότητας των σχετικών επεμβάσεων και του μη εγγυημένου αποτελέσματος, η χειρουργική αντιμετώπιση της δυσλειτουργίας της κροταφογναθικής διάρθρωσης πρέπει να ακολουθείται μόνον όταν είναι απολύτως απαραίτητο.

Οι στόχοι της θεραπείας του κροταφογναθικού συνδρόμου είναι η ανακούφιση και απαλλαγή του ασθενή από τον πόνο, η επαναφορά της λειτουργίας και της πλήρους κινητικότητας της άρθρωσης, αλλά και η εξασφάλιση της σταθερότητας και ακεραιότητας των εμπλεκόμενων ιστών (διάρθριων δίσκων, συνδέσμων, οστών, μυών, και δοντιών).